नवरात्रोत्सव : माहिती, इतिहास, महत्त्व आणि साजरा करण्याची पद्धत
लेखक: आपले नाव | दिनांक: २८ मे २०२५
नवरात्रोत्सव हा हिंदू धर्मातील एक अत्यंत पवित्र आणि महत्त्वाचा सण आहे. 'नवरात्र' या शब्दाचा अर्थ नऊ रात्री असा होतो. या सणात नऊ दिवस देवी दुर्गेच्या नऊ रूपांची उपासना केली जाते. नवरात्र सण वर्षातून दोन वेळा — चैत्र नवरात्र आणि शारदीय नवरात्र — साजरा केला जातो. यातील शारदीय नवरात्र हे अधिक प्रसिद्ध आहे, जे आश्विन महिन्यातील शुद्ध प्रतिपदेला सुरू होऊन नवमीत संपते.
नवरात्रोत्सवाचा इतिहास
पुराणकथेनुसार, महिषासुर नावाच्या राक्षसाचा संहार करण्यासाठी देवीने नऊ दिवस युद्ध केले आणि दहाव्या दिवशी त्याचा वध केला. म्हणूनच या नऊ दिवसांत देवीचे विविध रूपे पूजली जातात. देवीची पूजा करून धर्म, विजय, आणि शक्तीचे प्रतीक म्हणून नवरात्र साजरे केले जाते.
धार्मिक महत्त्व
नवरात्रोत्सवामध्ये देवीच्या शैलपुत्री, ब्रह्मचारिणी, चंद्रघंटा, कूष्मांडा, स्कंदमाता, कात्यायनी, कालरात्रि, महागौरी आणि सिद्धिदात्री या नऊ रूपांची उपासना केली जाते. या काळात भक्त उपास, जागरण, भजन-कीर्तन करतात आणि मंदिरात आरती करतात.
साजरा करण्याची पद्धत
नवरात्राच्या पहिल्या दिवशी घटस्थापना केली जाते. या दिवशी मातीच्या कुंडीत ज्वारी किंवा गहू पेरले जातात आणि घट बसवून देवीचे आवाहन केले जाते. नऊ दिवस माळा घालून उपवास, देवीची आरती आणि पूजा केली जाते. काही ठिकाणी गरबा, डांडिया खेळाचा आनंद घेतला जातो.
महाराष्ट्रात अनेक घरांमध्ये नवरात्रात हळदी-कुंकू समारंभ आयोजित करून स्त्रियांना सौभाग्यवतींचं आमंत्रण दिलं जातं. देवीच्या विविध रूपांची आराधना करून नवमीत कुमारी पूजन आणि महाप्रसाद दिला जातो.
सामाजिक आणि सांस्कृतिक महत्त्व
नवरात्रोत्सवामुळे सामाजिक एकोपा आणि भक्तिभाव वृद्धिंगत होतो. सार्वजनिक मंडळांमध्ये सांस्कृतिक कार्यक्रम, गरबा-डांडिया, धार्मिक प्रवचन, आणि समाजोपयोगी उपक्रम राबवले जातात.
निष्कर्ष
नवरात्र हा धर्म, श्रद्धा आणि शक्तीचा सण आहे. या नऊ दिवसांत मनःशुद्धी, भक्तिभाव आणि सामाजिक सौहार्द वाढतो. देवी दुर्गेच्या उपासनेमुळे सत्य, प्रेम, आणि शक्तीचा विजय साजरा केला जातो.